Sağlıktan eğitime, iklim krizinden sosyal adalete kadar yapay zeka (YZ) dünyadaki en acil sorunları ele almak adına güçlü bir araç olarak görülüyor. Ancak bu teknolojilerin herkes için faydalı olmasını sağlamak için, dijital eşitsizlikleri (dijital bölünme ya da dijital uçurum) ele alma ve YZ’yi dezavantajlı topluluklar için erişilebilir hale getirme yönünde adımlar atılması gerekiyor. Bu yazıda, YZ teknolojilerinin toplumun tüm kesimlerine, özellikle de dezavantajlı gruplara erişilebilir ve faydalı hale getirilmesi için alınabilecek önlemleri inceleyeceğim.
Erişilebilirlik İçin Öneriler
1. Dijital Kapsayıcılığı Teşvik Etmek
Dijital kapsayıcılık, YZ teknolojilerinin, dezavantajlı gruplar dahil olmak üzere herkes için erişilebilir hale getirilmesinin ilk adımıdır. Bu, hizmetten yoksun topluluklarda internet bağlantısını, dijital okuryazarlığı ve dijital cihazlara erişimi iyileştirmeyi içerir. Örneğin, “Her Çocuğa Bir Dizüstü Bilgisayar” gibi girişimler, dijital uçurumu kapatmak ve küçük yaşlardan itibaren dijital okuryazarlığı teşvik etmek amacıyla gelişmekte olan ülkelerdeki çocuklara düşük maliyetli dizüstü bilgisayarlar sağlamayı amaçlar.
2. Kültürel Hassasiyeti Olan Yapay Zeka Geliştirmek
YZ sistemlerinin, çeşitli nüfuslar için ilgili ve etkili olması, kültürel hassasiyetle tasarlanmalarına bağlıdır. Bu, YZ teknolojileri geliştirilirken yerel bilgi, diller ve kültürel nüansların dikkate alınmasını gerektirir. Örneğin, Kenya merkezli bir eğitim teknolojileri şirketi olan Kukua, yerel dillerinde çocuklara okuma ve yazma öğreten, okuryazarlığı ve yerel dili koruma çalışmalarını destekleyen bir YZ destekli eğitlence (edutainment) uygulaması olan ‘Super Sema’yı geliştirmiştir.
3. Adil ve Önyargısız Yapay Zeka Sistemlerini Teşvik Etmek
YZ’deki önyargı, mevcut sosyal eşitsizlikleri sürekli kılabilir ve yeni eşitsizlikler yaratabilir, bu da dezavantajlı grupları orantısız bir şekilde etkiler. Bu etkiyi hafifletmek için, YZ geliştiricilerinin tasarım ve dağıtım süreçlerinde adil ve şeffaf olmayı önceliklendirmeleri önemlidir. Örneğin, Algorithmic Justice League (AJL, Algoritmik Adalet Birliği) gibi organizasyonlar algoritmik hesap verilebilirliği savunmakta ve YZ sistemlerindeki önyargılar konusunda farkındalık yaratmaya çalışmaktadır. AJL misyonunu şöyle açıklamaktadır: “Yapay zekanın etkileri hakkında kamuoyunun farkındalığını artırmak, savunucuları kampanyalarını güçlendirecek kaynaklarla donatmak, en çok etkilenen toplulukların sesini duyurmak ve yapay zekanın yol açacağı toplumsal zararları önlemek için araştırmacıları, politika yapıcıları ve sektör uygulayıcılarını harekete geçirmek…”
4. Kamu-Özel İşbirliklerini Teşvik Etmek
Hükümetler, teknoloji şirketleri ve sivil toplum örgütleri arasındaki işbirliği, YZ teknolojilerinin dezavantajlı topluluklar için faydalı olacak şekilde geliştirilmesi ve kullanılması için önemlidir. Kamu-özel ortaklıkları, kaynakları, uzmanlığı ve bilgiyi bir araya getirerek, hizmetten yoksun nüfusun ihtiyaçlarına uygun YZ çözümleri geliştirmekte yardımcı olabilir. Örneğin, çok paydaşlı bir organizasyon olan Partnership on AI (YZ Ortaklığı) YZ geliştiricileri, politika yapıcıları ve sivil toplum temsilcilerini bir araya getirerek, YZ’nin toplum üzerindeki etkisini ele almak ve dezavantajlı gruplara YZ’nin faydalarını ulaştırmak için çalışır.
5. Yapay Zeka Eğitimi ile Dezavantajlı Toplulukları Güçlendirmek
YZ’nin faydalarının adil bir şekilde paylaşılması için, dezavantajlı toplulukların YZ’nin potansiyelinden yararlanma konusunda gerekli beceri ve bilgiye sahip olmaları gerekir. Bu, YZ eğitimi ve eğitim programları aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Örneğin, kâr amacı gütmeyen bir organizasyon olan AI4ALL, (Herkes için Yapay Zeka) gelir düzeyi düşük lise öğrencileri için YZ eğitimi programları sunarak, YZ iş gücündeki çeşitliliği artırmayı ve bu toplulukların YZ’nin gelişimini ve etkisini şekillendirmeye katkıda bulunmalarını amaçlamaktadır.
6. Sosyal İyilik İçin Yapay Zeka Çözümleri Tasarlamak
Son olarak, YZ teknolojilerinin sosyal iyilik amacıyla tasarlanması, dezavantajlı toplulukların yaşadıkları zorlukları ele almak önemlidir. Bu, bu gruplara doğrudan fayda sağlayacak YZ çözümlerinin geliştirilmesine odaklanarak başarılabilir. Örneğin, PlantVillage gibi YZ destekli tarım teknolojileri, gelişmekte olan ülkelerdeki küçük çiftçilere mahsul verimini artırarak ve gıda güvencesini iyileştirmede yardımcı olabilir. Benzer şekilde, Zipline‘ın drone teslimat hizmeti gibi YZ destekli sağlık uygulamaları, uzak ve yetersiz hizmet alan bölgelerde hayati önemi olan tıbbi malzemelere erişimi artırabilir. Bir başka örnekse, Huawei. Şirket, yapay zekayı kullanarak sağır çocukların okumayı öğrenmesine yardımcı olmak için ücretsiz bir akıllı telefon uygulaması geliştirdi. StorySign adlı uygulama yazıyı işaret diline çevirerek sağır çocukların okumayı öğrenmesine fayda sağlıyor.
Sosyal Fayda İçin Yapay Zeka Uygulama Alanları
1. Sağlık Hizmetleri: YZ algoritmaları, tıbbi görüntüleri analiz ederek hastalıkların teşhisine yardımcı olmak üzere geliştirilmiştir, örneğin diyabetik retinopati gibi hastalıkların teşhisinde. Bu, doktorların daha doğru teşhisler ve tedavi planları sunmasına yardımcı olabilir.
2. Çevre Koruma: YZ destekli dronlar, gerçek zamanlı olarak kaçak avcıları tespit etmek ve caydırmak suretiyle nesli tükenmekte olan vahşi yaşamı, örneğin filler ve gergedanlar gibi türleri, izlemek ve korumak için kullanılmıştır.
3. Afet Müdahalesi: YZ sistemleri, sel ve orman yangınları gibi doğal afetleri tahmin etmek için kullanılarak, acil durum müdahale ekipleri için kaynak tahsisini ve planlamayı geliştirebilir.
4. Eğitim: DreamBox ve Knewton gibi YZ destekli adapte edilebilir öğrenme platformları, öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini belirleyerek, içeriği özelleştirerek ve gerçek zamanlı geri bildirim sunarak kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri sağlar.
5. Yoksullukla Mücadele: YZ, belirli topluluklar için en etkili müdahaleleri belirlemeye yardımcı olacak verileri analiz ederek yoksullukla mücadeleye yardımcı olabilir. Örneğin, GiveDirectly, uydu görüntülerini analiz eden makine öğrenimi algoritmalarını kullanarak, koşulsuz nakit transferleri alacak olan kırsal Afrika’daki yoksul haneleri tespit eder.
6. Ruh Sağlığı: Woebot ve Tess gibi YZ destekli sohbet robotları ve sanal terapistler, kullanıcılarla sohbet ederek, başa çıkma stratejileri sunarak ve zihinsel esenliklerini takibe alarak, uygun fiyatlı ve erişilebilir ruh sağlığı desteği sağlayabilir.
Video: Tess bireylere psikolojik destek sağlayan yapay zeka destekli bir mesajlaşma uygulaması.
Sonuç olarak,
- Dijital kapsayıcılığı teşvik etmek, bu teknolojilere erişimi ve dijital okuryazarlığı artırmak için programlar ve girişimler uygulanmalıdır.
- Yapay zeka (YZ) sistemlerinin kültürel hassasiyetle tasarlanması zaruridir; bu da yerel bilgi, diller ve kültürel nüansların dikkate alınmasını gerektirir.
- YZ sistemlerinin adil ve önyargısız olması teşvik edilmeli, bu konuda farkındalık yaratmak için çeşitli organizasyonlarla işbirliği yapılmalıdır.
- YZ’nin dezavantajlı topluluklar için faydalı bir şekilde geliştirilmesi ve kullanılması için hükümetler, teknoloji şirketleri ve sivil toplum örgütleri arasında işbirliği gereklidir.
- Dezavantajlı toplulukların YZ’nin potansiyelinden yararlanabilmeleri için YZ eğitimi ve programlarına erişimi teşvik edilmelidir.
*Bu yazı Yapay Zeka ve Sivil Toplum kitabından alınmıştır. Kitabı ücretsiz indirmek için tıklayın.