Yapay zeka (YZ) teknolojilerinin hızlı gelişimi, işgücü piyasası ve işin geleceği üzerindeki potansiyel etkileri nedeniyle endişelere yol açmakta. YZ, şüphesiz topluma sayısız fayda sağlayabilirken, potansiyel olumsuz sonuçları değerlendirmek ve hafifletmek de kamunun ve sivil toplumun görevleri arasında. Bu yazıda, YZ’nin iş ve istihdamın geleceği üzerinde nasıl bir etkisi olabileceğini inceleyecek ve toplumun yararına olanaklar sağlarken yol açacağı potansiyel sorunları ele alacağız.
İş Piyasasında Yapay Zeka Etkisi
YZ teknolojileri, bazı işlerin otomatikleşmesi ve yeni işlerin ortaya çıkmasıyla iş piyasasında önemli değişiklikler yaratma potansiyeline sahip. Örneğin, müşteri hizmetlerinde giderek daha fazla kullanılan YZ destekli sohbet robotları, çağrı merkezlerindeki insan temsilcilerin ihtiyacını azaltıyor. Aynı zamanda, YZ destekli sistemler, hastalıkların teşhisinde tıp profesyonellerine yardımcı olarak verimliliği artırabilir ve insan hatalarını azaltabilir. Örneğin, yapay zekanın görüntüleme yeteneği, kanser tanımlaması ve taramasında umut verici sonuçlar alıyor. New York’taki Mount Sinai Üniversitesi’nden bilim insanları, karaciğer, prostat ve bağırsak kanseri hastalıklarını %94 doğrulukla erken teşhis edebilen, derin öğrenme temelli yapay zeka algoritmalarını kullanmayı başardı.
YZ’nin istihdam üzerindeki en büyük etkisi, rutin ve tekrarlayan işlerle ilgili görevlerde hissedilecekse de, YZ, yaratıcı, yönetimsel ve karar verme rollerinde insan yeteneklerini artırarak, insanlar ve makineler arasında işbirliğini başka bir seviyeye taşıyor. Üretici Yapay Zeka (Generative AI ya da Gen AI) araçlarından en popüleri olan ChatGPT’nin üreticisi Open AI ile Pennsylvania Üniversitesi’nin birlikte yürüttüğü bir çalışma, YZ’nin ABD’deki işgücünün %80’ini etkileyeceğini ortaya koydu. Elbette her meslek farklı düzeylerde etkileniyor. Örneğin ChatGPT, yazılım mühendislerinin işlerini %50 oranında azaltabiliyor. Bu da yazılım mühendisliği ihtiyacının azalacağına yönelik bir işaret olarak görülüyor.
Araştırmacılar, YZ’nin çalışma hayatı üzerindeki etkisinin, buhar motoru ve matbaanın yaptığı etki ile karşılaştırılabileceğini öne sürüyor. Yüksek gelirli işler üzerinde yapay zekanın etkisinin daha büyük olacağını, bununla birlikte hemen her sektörde etkisini hissettirecek bir teknoloji olduğunu iddia ediyorlar. YZ’nin en fazla etkiyi veri işleme, yayıncılık ve sigortacılık gibi sektörlerde yaratması bekleniyor. Matematikçiler, muhasebeciler, vergi danışmanları, mali denetçiler ve analistler, metin yazarları, gazeteciler ve yorumcular, avukatlar, veri yöneticileri, web ve dijital arayüz tasarımcıları yapay zeka teknolojilerinden en çok etkilenecek çalışanlar olarak öne çıkıyor. En az etki yaratan endüstriler ise gıda imalatı, ahşap ürün imalatı, tarım ve ormancılık faaliyetleri olacak. Ekipman operatörleri, sporcular, tamirciler, aşçılar, metal işçileri, marangozlar, boyacılar, bulaşıkçılar, inşaat ustaları gibi çalışanlar YZ’den en az etkilenecekler arasında.
Goldman Sachs‘ın küresel ekonomi araştırma raporu, YZ’nin tüm işgücü piyasasının yüzde 25’ini otomatikleştirebileceğini gösteriyor. Bu da yaklaşık 300 milyon iş demek. Rapor, idari işlerdeki görevlerin yüzde 46’sının, yasal işlerin yüzde 44’ünün ve mimarlık ve mühendislik mesleklerinin yüzde 37’sinin otomatikleştirebileceğini söylüyor. YZ, inşaat (yüzde 6), kurulum ve onarım (yüzde 4) ve bakım (yüzde 1) gibi emek yoğun işlerde en az tehdidi oluşturuyor. Çalışma ayrıca, küresel iş gücünün yüzde 18’inin YZ ile otomatikleştirilebileceği sonucuna varıyor. ABD, İngiltere, Japonya ve Hong Kong gibi ülkelerde, ülke işgücünün yüzde 28’den fazlası YZ ile otomatikleştirilebilir. Bununla birlikte, YZ yeni iş kollarının da ortaya çıkmasını sağlayacak. Ancak iş kaybı ile yeni işlerin ortaya çıkması arasındaki süreç uzun ve sancılı olacak.
Olumsuz Sonuçları Hafifletme Stratejileri
YZ devriminin toplumun tüm üyelerine yarar sağlamasını sağlamak için, iş ve istihdam üzerindeki potansiyel olumsuz sonuçları ele alacak stratejiler uygulamak oldukça önemli. Üstelik bu stratejileri uygulamak için çok fazla zaman yok. Çünkü YZ teknolojisini hızla iş piyasaları ile entegre oluyor ve YZ kaynaklı işten çıkarmalar ve istihdam azalması çoktan başladı bile. YZ’nin istihdam üzerindeki olumsuz etkisini hafifletme stratejileri şunlar olabilir:
1. Eğitim ve Beceri Geliştirme: YZ sistemleri yaygınlaştıkça, YZ ve veri analizi becerilerine sahip bireylere yönelik talep artacaktır. Hükümetler, eğitim kurumları ve işletmeler, bireyleri yeni iş piyasasına hazırlamak için müfredat ve eğitim programları geliştirmek üzere işbirliği yapmalıdırlar. Örneğin, Finlandiya’nın Elements of AI programı, YZ’nin temel konularını geniş bir kitleye ulaştırmak için tasarlanmış erişilebilir çevrimiçi dersler içermektedir.
2. Yaşam Boyu Öğrenme: Teknolojik değişimin hızlı olması nedeniyle, yaşam boyu öğrenme kültürünü teşvik etmek esastır. Hükümetler ve işletmeler, işlerin geçerliliğini yitirdikçe çalışanların yeni rolleri üstlenmelerine yardımcı olacak yeniden eğitim ve beceri geliştirme programlarına yatırım yapmalıdırlar. Örneğin, Amazon ve başka çoğu şirket, teknik olmayan geçmişlere sahip çalışanlara yazılım mühendisliği eğitimi sağlayan ‘Amazon Teknik Akademisi’ gibi girişimlerle çalışan eğitimine yatırım yapmayı taahhüt etmektedir.
3. Sosyal Güvence Ağları: YZ, işgücü piyasasını yeniden şekillendirmeye devam ettikçe, iş değişikliği nedeniyle etkilenen çalışanlar için sosyal güvence ağlarını ve destek mekanizmalarını güçlendirmeye ihtiyaç duyulacaktır. İşsizlik sigortası, gelir desteği ve iş yerleştirme hizmetleri gibi programlar, geçiş sürecinde olanlar için bir süreliğine de olsa güvence sağlayabilir. YZ ile birlikte robotların da iş piyasasında daha fazla rol almasıyla, robot vergisi, evrensel temel gelir gibi yaklaşımlar giderek daha çok taraftar kazanmaktadır. Evrensel temel gelir önümüzdeki günlerde çok tartışılacak en önemli konu başlıklarından biridir.
4. Kapsayıcı YZ Sistemleri Geliştirme: YZ teknolojilerinin toplumun tüm üyelerine yarar sağlaması için, tasarımlarında ve uygulanmasında farklı bakış açılarına yer verilmesi önemlidir. Hükümetler, işletmeler ve sivil toplum örgütleri, YZ sistemlerinin etik ve önyargıyı azaltarak adil bir şekilde geliştirilmesini sağlamak için işbirliği yapmalıdır.
5. Politika ve Düzenleyici Çerçeveler: Hükümetler, YZ’nin geliştirilmesi ve uygulanmasına rehberlik eden politika ve düzenlemeleri oluşturma konusunda önemli bir rol oynar. İş ve istihdam üzerindeki olası olumsuz sonuçları hafifletmeye yardımcı olabilecek politikalar, YZ geliştirmede şeffaflık, hesap verebilirlik ve etik düşünceleri teşvik eder.
Sonuç olarak…
- Yapay zeka (YZ), işgücü piyasasında önemli değişiklikler yapma potansiyeliyle, bazı işlerin otomatikleşmesini ve yeni işlerin ortaya çıkmasını sağlar. En büyük etkisi, rutin ve tekrarlayan işlerde hissedilirken, yaratıcı ve yönetimsel rollerde insan yeteneklerini de artırabilir. Ancak, YZ’nin hızlı gelişimi ve iş dünyasının geleceği üzerindeki potansiyel etkileri nedeniyle endişelere yol açmaktadır.
- Yapay zekanın Amerika’daki işgücünün %80’ini etkileyeceği, özellikle yazılım mühendisliği gibi bazı mesleklerde iş yükünün yarı yarıya azalacağı öngörülüyor. Matematikçiler, muhasebeciler, vergi danışmanları, mali denetçiler ve analistler, metin yazarları, gazeteciler ve yorumcular, avukatlar, veri yöneticileri, web ve dijital arayüz tasarımcıları en çok etkilenecek meslek grupları.
- Goldman Sachs’ın raporu, YZ’nin tüm işgücü piyasasının yüzde 25’ini otomatikleştirebileceğini gösterirken, bu da yaklaşık 300 milyon iş anlamına geliyor. İdari işler, yasal işler ve mühendislik meslekleri en çok otomatikleştirilecek alanlar olacakken, en az tehdit emek yoğun işlerde oluşacak.
- YZ’nin toplumun tüm üyelerine fayda sağlaması için, iş ve istihdam üzerindeki potansiyel olumsuz sonuçları hafifletmek önemlidir. Bu stratejiler, eğitim ve beceri geliştirme, yaşam boyu öğrenme, sosyal güvence ağlarını güçlendirme, kapsayıcı YZ sistemleri geliştirme ve YZ’nin geliştirilmesi ve uygulanmasına rehberlik eden politika ve düzenlemeler oluşturmayı içerebilir.
- Teknolojik değişimin hızlı olduğu bir dünyada, yaşam boyu öğrenme ve sürekli beceri geliştirme önemlidir. Hükümetler ve işletmeler, çalışanları yeni iş piyasasına hazırlamak ve işleri geçerliliğini yitirdikçe yeni roller üstlenmelerine yardımcı olmak için eğitim programlarına yatırım yapabilirler. Ayrıca, YZ’nin toplumun tüm üyelerine fayda sağlaması için, YZ sistemlerinin etik ve önyargıyı azaltacak şekilde geliştirilmesi önemlidir.